Γράφει η Χρυσούλα Πύθουλα…

Είναι κοινή γνώση ότι όπου υπάρχουν ανάγκες, υπάρχουν και αγορές. Και όπου υπάρχουν αγορές, υπάρχει κέρδος. Αυτό ισχύει επίσης για τις αγορές άνθρακα. Όπως πολλά αγαθά, η ρύπανση μπορεί να είναι εμπορεύσιμη. Αλλά πώς μπορείς να “εμπορεύεσαι” τη ρύπανση, ή σε αυτήν την περίπτωση το διοξείδιο του άνθρακα; Θεωρείται ηθικό να εμπορεύεσαι κάτι τέτοιο, γνωστό για τις μαζικές του επιπτώσεις στο περιβάλλον; Έχει πάει πολύ μακριά η ελεύθερη αγορά; Θα προσπαθήσουμε να δώσουμε απάντηση σε όλα αυτά τα ερωτήματα εξετάζοντας όλες τις πτυχές αυτού του συστήματος. 

Καταρχάς: Τι είναι οι αγορές άνθρακα;

“Οι αγορές άνθρακα είναι συστήματα εμπορίας όπου πωλούνται και αγοράζονται πιστώσεις άνθρακα. Εταιρείες ή άτομα μπορούν να χρησιμοποιούν τις αγορές άνθρακα για να αποζημιώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου τους αγοράζοντας πιστώσεις άνθρακα από φορείς που απομακρύνουν ή μειώνουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.” (Τι είναι οι αγορές άνθρακα και γιατί είναι σημαντικές;). Με απλά λόγια, μια αγορά άνθρακα είναι μια διαδικασία στην οποία κάποιος μπορεί να αγοράσει μια πιστώση άνθρακα για να μπορεί να ρυπαίνει έως ένα συγκεκριμένο ποσοστό διοξειδίου του άνθρακα. Μια εμπορεύσιμη πιστώση άνθρακα αντιστοιχεί σε ένα τόνο διοξειδίου του άνθρακα ή σε ένα ισοδύναμο ποσό άλλης εκπομπής αερίου του θερμοκηπίου. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι οι αγορές άνθρακα κατηγοριοποιούνται γενικά σε αγορές συμμόρφωσης που δημιουργούνται με την παρέμβαση μιας εθνικής / διεθνούς πολιτικής ή ρυθμιστικής διαδικασίας και εθελοντικές αγορές άνθρακα που αφορούν κυρίως ιδιωτικά φορείς. 

Παρόλο που το όνομά τους μπορεί να παραπλανήσει, οι αγορές άνθρακα δημιουργήθηκαν για τον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής. Η κλιματική αλλαγή προχωρά με ανεπανόρθωτο ρυθμό και κλίμακα, και όχι με τον τρόπο που θα ευχόσουν. Ο μήνας Απρίλιος του 2023 ήταν για πολλές χώρες ένας από τους θερμότερους, συγκρίνοντάς τον με τον ίδιο μήνα, σύμφωνα με δεδομένα 174 ετών της Εθνικής Θαλάσσιας και Ατμοσφαιρικής Διοίκησης. 28 χώρες είχαν την ζεστότερη χρονιά τους, ενώ η πάγος της Αρκτικής είχε μειωθεί στον πέμπτο χαμηλότερο μέγιστο. Οι αγορές άνθρακα ήταν ένας μηχανισμός που κατασκευάστηκε ως απάντηση για τον αγώνα ενάντια σε αυτές τις προκλήσεις. 

Η ιδέα πίσω από αυτό είναι ότι όσο λιγότερο ρυπαίνετε, τόσο λιγότερα πληρώνετε. Αυτό λειτουργεί ως οικονομικό κίνητρο για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που παράγεται. Οι φορείς πρέπει να αγοράζουν πιστώσεις άνθρακα από δημοπρασίες, η τιμή των οποίων καθορίζεται από τις δυνάμεις της ζήτησης και της προσφοράς. Παρ’ όλα αυτά, ορισμένες άδειες διανέμονται δωρεάν, ιδίως στους κλάδους που κινδυνεύουν να μεταφέρουν την παραγωγή τους σε άλλα μέρη του κόσμου με πιο χαλαρούς κανονισμούς για τις εκπομπές. Το Σύστημα Εμπορίας Διοξειδίου του άνθρακα της ΕΕ (EU ETS) ήταν το πρώτο και μέχρι στιγμής το μεγαλύτερο σύστημα εμπορίας που δημιουργήθηκε. Από το 2005 έως το 2015, οι εκπομπές από τους κλάδους που καλύπτονται από το EU ETS μειώθηκαν κατά 24%. Το 2015, οι μέσες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τις εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που ρυθμίζονται από την Περιφερειακή Πρωτοβουλία για το Θερμοκηπίου (RGGI) ήταν πάνω από 45% χαμηλότερες από το 2005, με μια σημαντική πτώση κατά την περίοδο μετά την εισαγωγή της RGGI (2009-2012) – μια τάση που δεν αντικατοπτρίζεται σε άλλα κράτη των Ηνωμένων Πολιτειών. 

Σε ό,τι αφορά την οικονομία, μέχρι το τέλος του 2017, οι δικαιοδοσίες του EU ETS είχαν συγκεντρώσει περίπου 37 δισεκατομμύρια δολάρια από τον διαγωνισμό πωλήσεων άδειας εκπομπής. Αυτά τα έσοδα χρησιμοποιούνται για διάφορους σκοπούς, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξης της δράσης για το κλίμα και την αποζημίωση των νοικοκυριών με χαμηλά εισοδήματα. Ωστόσο, άλλα δεδομένα υποδεικνύουν τις ανισότητες που διατηρεί αυτό το σύστημα και τις επιπτώσεις που έχει στην οικονομική δραστηριότητα. Ένα σοκ της πολιτικής για τον άνθρακα, που θέτει ένα αυστηρότερο πλαίσιο στο σύστημα τιμολόγησης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, προκαλεί ισχυρή, άμεση αύξηση των τιμών της ενέργειας και επίμονη μείωση των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Ως εκ τούτου, η τιμολόγηση του άνθρακα αποδεικνύεται επιτυχής στην επίτευξη του στόχου της μείωσης των εκπομπών. Παρ’ όλα αυτά, οι τιμές των καταναλωτών αυξάνονται σημαντικά και η οικονομική δραστηριότητα παρουσιάζει πτώση, η οποία επηρεάζει την παραγωγή και τα ποσοστά ανεργίας. Είναι ουσιώδες, να σημειωθεί ότι η πτώση στη δραστηριότητα φαίνεται λιγότερο μόνιμη από τη μείωση των εκπομπών – βελτιώνοντας την μακροπρόθεσμη ενεργειακή αποδοτικότητα του. Ταυτόχρονα, η τιμολόγηση του άνθρακα δημιουργεί κίνητρο για την πράσινη καινοτομία, προκαλώντας μια σημαντική αύξηση στις κατοχυρώσεις χαμηλών εκπομπών. 

Αλλά τι γίνεται με τις αναπτυσσόμενες χώρες; Οι αγορές άνθρακα μπορούν να βοηθήσουν τις αναπτυσσόμενες χώρες να εφαρμόσουν τους Εθνικούς Καθορισμένους Στόχους τους (ΕΚΣ), οι οποίοι είναι οι μακροπρόθεσμοι στόχοι των χωρών για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, όπως καθορίζονται στη Συμφωνία του Παρισιού. Οι αγορές άνθρακα βοηθούν στην κινητοποίηση πόρων και τη μείωση των δαπανών, ώστε οι χώρες και οι εταιρείες να μεταβούν σε μια κοινωνία με χαμηλή εκπομπή άνθρακα με πιο ομαλό τρόπο. Οι βιομηχανικές/αναπτυγμένες χώρες μπορούν να παράσχουν στις αναπτυσσόμενες χώρες σημαντικές ροές κεφαλαίων μέσω του εμπορίου εκπομπών, προκαλώντας έτσι την οικονομική τους ανάπτυξη. Ωστόσο, η τιμολόγηση του άνθρακα δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να αντιλαμβάνεται ως αποκλειστικό μέσο πολιτικής. Άλλες πολιτικές και οικονομικά μέτρα, όπως φόροι ή τελωνεία, αποτελούν σημαντικό στοιχείο για την προστασία του περιβάλλοντος. Όλα τα προαναφερθέντα πρέπει να καθιερώνονται σε συνδυασμό με αυστηρούς κανόνες για τον άνθρακα που προάγουν την περιβαλλοντική ακεραιότητα. 

Παρά τα πολλά θετικά αποτελέσματα που μπορεί να έχει η εμπορία εκπομπών, η κριτική για το θέμα δεν μπορούσε να λείπει. Οι αντίπαλοι αυτού του συστήματος ισχυρίζονται ότι η εμπορία εκπομπών συνεπάγεται την ιδιοκτησία ενός είδους που, αν και είναι δυνατό να κατέχεται, δεν πρέπει να κατέχεται. Ο φυσικός κόσμος, όπως η ατμόσφαιρα, δεν πρέπει να θεωρείται ως ιδιωτική ιδιοκτησία των ανθρώπων. Ωστόσο, ένα αντι-επιχείρημα είναι ότι οι αγορές άνθρακα περιλαμβάνουν το δικαίωμα να χρησιμοποιήσετε ορισμένο φυσικό πόρο, αλλά ένα “δικαίωμα χρήσης” είναι διαφορετικό από ένα “δικαίωμα ιδιοκτησίας”. Ένα άλλο επιχείρημα που καθιστά αμφισβητήσιμη την εμπορία εκπομπών είναι ότι ορισμένες ευθύνες είναι ακατάλληλες για αποκλιμάκωση. Σε διεθνές πλαίσιο, αυτό σημαίνει ότι κάθε κράτος πρέπει να αναλαμβάνει το βάρος του και ότι οι υψηλές εκπομπές χωρών δεν πρέπει να πληρώνουν άλλους για να εκπληρώσουν την ευθύνη τους για τη μη ρύπανση του περιβάλλοντος. 

Συμπερασματικά, οι αγορές άνθρακα είναι ένα λειτουργικό σύστημα για την προστασία του περιβάλλοντος που περιβάλλεται από θερμαίνουσες και αντίθετες απόψεις. Αναμφίβολα, αποτελεί αποτελεσματικό τρόπο αφαίρεσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την ατμόσφαιρα, ενώ ταυτόχρονα μπορεί να έχει παρενέργειες σε ορισμένα μέρη της οικονομίας. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η αλλαγή του κλίματος προχωρά και δεν δημιουργεί μόνο τεράστια προβλήματα στην ανθρωπότητα, αλλά και μεγάλη πίεση στους παγκόσμιους ηγέτες να βρουν τρόπους για να την καταπολεμήσετε. Και ένας από αυτούς τους τρόπους, ηθικός ή όχι, είναι οι αγορές άνθρακα. 

Πηγές:

• UNDP, (May 2022) What are carbon markets and why are they important? https://climatepromise.undp.org/news-and-stories/what-are-carbon-markets-and-why-are-they-important

• Soezer A, (February 2019) Putting markets to work https://www.undp.org/africa/blog/putting-markets-work
• Soezer A, Kansuk S. (June 2022) Carbon Justice for All: How Carbon Markets Can Advance Equitable Climate Action Globally https://www.undp.org/africa/blog/carbon-justice-all-how-carbon-markets-can-advance-equitable-climate-action-globally
• European Parliament, (March 2018) Reducing carbon emissions: EU targets and policies https://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/society/20180305STO99003/reducing-carbon-emissions-eu-targets-and-policies?&at_campaign=20234-Green&at_medium=Google_Ads&at_platform=Search&at_creation=RSA&at_goal=TR_G&at_audience=eu%20emissions%20trading%20system&at_topic=Carbon_Emission&at_location=GR&gclid=CjwKCAjwx_eiBhBGEiwA15gLN7KHyx9eQvRBfDbx724cZX_U5sf5MpLEBLgBHVoVTbBCD527o6LLJhoCrjcQAvD_BwE
• European Parliament, (February 2017) The EU Emissions Trading Scheme (ETS) and its reform in brief https://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/society/20170213STO62208/the-eu-emissions-trading-scheme-ets-and-its-reform-in-brief
• ICAP About Emissions Trading Systems https://icapcarbonaction.com/en/about-emissions-trading-systems
• NOAA National Centers for Environmental Information, Monthly Global Climate Report for April 2023, (May 2023) https://www.ncei.noaa.gov/access/monitoring/monthly-report/global/202304
• Gerretsen I., (March 2023) The state of the climate in 2023 https://www.bbc.com/future/article/20230317-the-state-of-the-climate-in-2023
• Känzig D., (September 2021) The economic consequences of putting a price on carbon https://www.ecb.europa.eu/pub/conferences/ecbforum/shared/pdf/2021/kaenzig_paper.en.pdf
• Eden A., Unger C., Acworth W., Wilkening K., Haug C., (July 2016) Benefits of Emissions Trading 
• Taking Stock of the Impacts of Emissions Trading Systems Worldwide https://icapcarbonaction.com/system/files/document/benefits-of-ets_updated-august-2018.pdf
• The World Bank, (May 2022) Countries on the Cusp of Carbon Markets https://www.worldbank.org/en/news/feature/2022/05/24/countries-on-the-cusp-of-carbon-markets
• Philibert C.,  How could emissions trading benefit developing countries https://www.oecd.org/environment/cc/2059246.pdf
• Caney S., Hepburn C., (June 2011) Carbon trading: unethical, unjust and ineffective? https://www.lse.ac.uk/granthaminstitute/wp-content/uploads/2011/06/WP49_carbon-trading-caney-hepburn.pdf